Wezwanie na przesłuchanie w sprawie karnej o oszustwo (art. 286 §1 k.k.) to stresujące przeżycie dla każdej osoby podejrzanej. Od właściwego przygotowania się do takiego przesłuchania może zależeć dalszy przebieg postępowania. Poniżej przedstawiam praktyczne wskazówki dotyczące strategii obrony: co mówić (bądź kiedy przemilczeć) i jak reagować na pytania organów ścigania, aby jak najlepiej chronić swoje prawa.
Znaj swoje prawa – milczenie czy wyjaśnienia?
Kluczową decyzją przed przesłuchaniem jest ustalenie, czy składać wyjaśnienia i odpowiadać na pytania, czy skorzystać z prawa do milczenia. Zgodnie z art. 175 §1 Kodeksu postępowania karnego, osoba podejrzana ma prawo odmówić składania wyjaśnień oraz odpowiedzi na poszczególne pytania. Co ważne – skorzystanie z tego prawa nie może być poczytane na jej niekorzyść. Milczenie nie jest przyznaniem się do winy; czasem bywa najlepszą strategią procesową, zwłaszcza gdy podejrzany nie ma pełnej wiedzy o dowodach zebranych w sprawie.
Skonsultuj się z obrońcą: Jeszcze przed pierwszym przesłuchaniem warto skontaktować się z doświadczonym adwokatem karnym. Podejrzany ma prawo do obrony na każdym etapie postępowania (art. 6 k.p.k.), w tym prawo do pomocy obrońcy. Obecność adwokata podczas przesłuchania jest bardzo cenna –może czuwać nad prawidłowością czynności, reagować na ewentualne nadużycia, doradzić, czy lepiej odpowiadać na pytania czy zachować milczenie, oraz pilnować, by nie wywierano na podejrzanym niedozwolonej presji. Brak obrońcy zwiększa ryzyko pochopnego złożenia wyjaśnień, z których później nie da się wycofać.
Przemyśl strategię z wyprzedzeniem: Decyzja, czy mówić czy milczeć, zależy od okoliczności sprawy. W niektórych sytuacjach lepiej odmówić odpowiedzi na wszystkie pytania – przypomnijmy, że to na organach ścigania ciąży obowiązek udowodnienia winy, a podejrzany nie musi dostarczać dowodów na swoją niewinność. Bywa jednak i tak, że bardziej korzystna jest współpraca z organami – złożenie wyjaśnień i przedstawienie swojej wersji wydarzeń. Wybór tej strategii warto podjąć świadomie po analizie materiału dowodowego (jeśli mamy do niego dostęp) oraz konsultacji z adwokatem.
Przebieg przesłuchania – czego się spodziewać?
Aby zapanować nad stresem, dobrze jest wiedzieć, jak wygląda typowe przesłuchanie podejrzanego o oszustwo i jakie decyzje trzeba będzie podjąć w trakcie. Procedura przesłuchania w charakterze podejrzanego zazwyczaj przebiega według określonego schematu:
- Przedstawienie zarzutów: Na początku przesłuchania (jeśli zgromadzony materiał dowodowy na to pozwala) policjant lub prokurator ogłosi Ci zarzut – czyli poinformuje, o co jesteś podejrzany. Z tą chwilą formalnie stajesz się podejrzanym w sprawie i od tego momentu przysługuje Ci pełne prawo do obrony. Możesz odmówić składania wyjaśnień, odmówić odpowiedzi na pytania, a nawet – co przewiduje polskie prawo – składać wyjaśnienia niezgodne z prawdą. Uwaga: Choć kłamstwo podejrzanego nie jest karalne, należy zachować ostrożność – sąd później oceni logikę i spójność Twoich wyjaśnień. Rażące sprzeczności czy oczywiste nieprawdy mogą podważyć Twoją wiarygodność.
- Ustosunkowanie się do zarzutów (przyznanie lub nie): Po ogłoszeniu zarzutów przesłuchujący poprosi Cię o zajęcie stanowiska – musisz zdecydować, czy przyznać się do zarzucanego czynu, czy nie. Jest to kluczowy moment, który wymaga namysłu. Przyznanie się niesie inne konsekwencje procesowe niż nieprzyznanie – może otworzyć drogę do szybszego zakończenia sprawy, ale pozbawia możliwości obrony poprzez kwestionowanie winy. Jeśli nie jesteś pewien, lepiej nie przyznawać się pochopnie. Zawsze możesz zmienić stanowisko później, ale odwołanie przyznania się bywa trudne.
- Ewentualna propozycja “dobrowolnego poddania się karze”: Często już na tym etapie organy ścigania pytają, czy podejrzany jest zainteresowany zakończeniem sprawy bez procesu, poprzez dobrowolne poddanie się karze. W praktyce wygląda to tak, że przesłuchujący konsultuje się z prokuratorem i przedstawia wstępną propozycję kary, na jaką mógłby zgodzić się prokurator. Kuszące jest szybkie zakończenie sprawy – oszczędność czasu, stresu i pewność co do wymiaru kary. Jednak uwaga: taka propozycja nie zawsze jest najkorzystniejsza dla podejrzanego. Może się okazać, że bez procesu zgodzi się on na surowszą karę, niż mógłby wywalczyć w toku normalnego postępowania. Nie podejmuj tej decyzji pochopnie. Masz czas na zastanowienie – zazwyczaj aż do końca postępowania przygotowawczego. Warto przed podjęciem decyzji skonsultować ją z obrońcą – adwokatem.
- Składanie wyjaśnień i odpowiadanie na pytania: Jeśli zdecydujesz się mówić, zostaniesz poproszony o przedstawienie własnej wersji wydarzeń (swobodna wypowiedź), a następnie padną pytania od przesłuchującego. Pamiętaj, że wszystko, co powiesz, zostanie skrupulatnie zanotowane, a może być wykorzystane przeciwko Tobie. Każde słowo ma znaczenie – nawet pozornie nieistotna uwaga wypowiedziana w emocjach może później mieć wpływ na ocenę Twoich wyjaśnień. Dlatego mów powoli, spokojnie i rozważnie. Unikaj odpowiedzi pod wpływem presji czy zdenerwowania. Jeśli nie pamiętasz jakiegoś szczegółu, masz prawo tak powiedzieć – nikt nie może wymagać od Ciebie natychmiastowych odpowiedzi bez zastanowienia. Nie bój się przyznać do braku pewności co do faktów zamiast zgadywać. Ważne jest, aby Twoje wyjaśnienia były spójne, rzeczowe i – o ile to możliwe – poparte dowodami (np. dokumentami, które możesz okazać).
- Protokół z przesłuchania: Cały przebieg przesłuchania jest dokumentowany w protokole. Po zakończeniu składania wyjaśnień dostaniesz go do przejrzenia i podpisu. Nigdy nie podpisuj protokołu bez dokładnego przeczytania! Masz prawo żądać uzupełnienia lub sprostowania protokołu, jeśli jakiś element Twoich wyjaśnień został zapisany nieprecyzyjnie lub opacznie. Zwróć szczególną uwagę, czy protokół uwzględnia wszystko, co powiedziałeś i czy nie zniekształca Twoich słów. Pamiętaj, że Twoje wyjaśnienia złożone na tym etapie będą porównywane z ewentualnymi wyjaśnieniami przed sądem, a wszelkie rozbieżności mogą być wykorzystane na Twoją niekorzyść. Dlatego dopilnuj, by protokół wiernie odzwierciedlał Twoje słowa.
Jak odpowiadać na pytania śledczych?
Zachowaj spokój i opanowanie: Przesłuchanie jest sytuacją stresującą, ale staraj się panować nad emocjami. Unikaj kłótni czy okazywania złości wobec przesłuchującego – uprzejmość i rzeczowość wyjdą Ci na dobre. Gdy pada pytanie, słuchaj uważnie. Jeśli jakieś pytanie jest niezrozumiałe lub sugerujące, masz prawo poprosić o doprecyzowanie albo zgłosić zastrzeżenie (tu pomoże obecność adwokata, który wychwyci ewentualne nieprawidłowości).
Mów prawdę lub odmawiaj odpowiedzi – nie koloryzuj: Choć prawo pozwala podejrzanemu kłamać bez konsekwencji karnych, świadome wprowadzanie organów w błąd jest ryzykowne. Jeśli Twoje kłamstwo zostanie zdemaskowane dowodami, ucierpi wiarygodność całości Twoich wyjaśnień. Zamiast tego lepiej odmówić odpowiedzi na pytanie, które mogłoby Ci poważnie zaszkodzić, niż udzielać fałszywej odpowiedzi. Masz pełne prawo powiedzieć: „Na to pytanie nie będę odpowiadać”. Organy ścigania nie mogą wyciągnąć negatywnego wniosku z samej odmowy – to Twoje ustawowe uprawnienie.
Unikaj rozwlekania wątków pobocznych: Trzymaj się pytania i meritum. Nadmierne odbieganie od tematu lub chaotyczne tłumaczenia mogą sprawić wrażenie, że kluczowe fakty próbujesz zagadać. Jeśli jakaś kwestia wymaga szerszego wyjaśnienia, przedstaw ją jasno i chronologicznie. Możesz poprosić o możliwość złożenia wyczerpującego wyjaśnienia własnymi słowami – wówczas od Ciebie zależy, jak przedstawisz przebieg zdarzeń.
Zachowaj spójność: Jednym z głównych celów przesłuchania jest sprawdzenie wiarygodności podejrzanego. Służą temu m.in. pytania zadawane w różny sposób o te same okoliczności. Organy mogą Cię dopytywać kilkukrotnie o kluczowe momenty, by wychwycić sprzeczności. Jeżeli mówisz prawdę i trzymasz się faktów, łatwiej utrzymać spójność. Gdy kłamiesz – łatwo możesz się pogubić. Dlatego kolejny raz: jeśli jakaś informacja jest dla Ciebie obciążająca, lepiej odmów wyjaśnień w tym zakresie, niż przedstawiać zmyśloną wersję.
Nie bój się powiedzieć „nie wiem” lub „nie pamiętam”: To naturalne, że nie pamiętasz każdego detalu, zwłaszcza jeśli od zdarzenia minęło dużo czasu. Masz prawo tak odpowiedzieć, a śledczy nie powinni z tego powodu naciskać. Lepiej przyznać się do braku wiedzy, niż w panice zgadywać i powiedzieć coś, co zostanie potem skonfrontowane z dowodami i wykaże nieścisłość.
Dodatkowe wskazówki obrończe
- Przygotuj się merytorycznie: Jeśli znasz zarzut (np. z wezwania) i okoliczności sprawy, przeanalizuj wraz z adwokatem materiał dowodowy, który posiadasz. Przemyśl, jakie potencjalne pytania mogą paść i jak na nie odpowiesz lub czy odmówisz odpowiedzi.
- Zbierz i zabierz ze sobą dowody na swoją korzyść: Jeżeli masz dokumenty, korespondencję, potwierdzenia transakcji czy inne materiały mogące poprzeć Twoją wersję – zabierz je na przesłuchanie. Możesz w trakcie składania wyjaśnień powołać się na nie, a nawet złożyć jako dowód (do protokołu dołącza się np. załączniki). Przykładowo, jeśli zarzut dotyczy nieoddania pożyczki, a Ty jednak spłaciłeś część długu – przedstaw dowody przelewów. To pokaże organom, że nie unikasz odpowiedzialności i może podważyć przypisywanie Ci zamiaru oszustwa.
- Uważaj na prowokacyjne pytania: Czasem przesłuchujący mogą zadawać pytania sugerujące lub zmuszające do interpretacji („Dlaczego oszukał pan pokrzywdzonego?”). Pamiętaj – masz prawo nie zgodzić się z taką sugestią. Popraw odpowiedź: „Nie zgadzam się z tezą pytania; nie uważam, żebym kogokolwiek oszukał. Mogę wyjaśnić, jak było…”. Nie daj się wciągnąć w przyjęcie słów narzucanych przez pytającego.
- Zachowaj trzeźwość umysłu do końca: Po zakończeniu formalnej części przesłuchania i wyłączeniu nagrywania (jeśli było) nadal zachowuj ostrożność w rozmowie z funkcjonariuszami. Wszystko, co powiesz nawet po przesłuchaniu (np. w korytarzu), potencjalnie może zostać odnotowane i użyte później. Najlepiej w obecności organów ograniczyć rozmowy do minimum i ewentualnie skontaktować się z obrońcą.
Podsumowując, solidne przygotowanie do przesłuchania polega na znajomości swoich praw, przemyślanej strategii obrony oraz świadomości, jak przebiega procedura. Nie ma uniwersalnej odpowiedzi, czy lepiej milczeć, czy wyjaśniać – każda sprawa jest inna. Najważniejsze, by podejrzany działał świadomie, korzystając z przysługujących mu gwarancji procesowych. Pierwsze przesłuchanie bywa decydujące dla dalszego toku sprawy – dlatego nie wolno go lekceważyć. Ze wsparciem kompetentnego adwokata i z zachowaniem rozwagi, można przejść przez ten etap minimalizując ryzyko błędów, które mogłyby zaważyć na wyniku postępowania.
