Art. 286 Kodeksu Karnego – czym jest oszustwo

Czym jest przestępstwo oszustwa  ?

Najogólniej mówiąc istotą przestępstwa oszustwa jest doprowadzenie innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem za pomocą wprowadzenia jej w  błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania. 

Pamiętać należy jednak, iż nie każde doprowadzenie innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem stanowi oszustwo. Zachodzi ono tylko wówczas, gdy sprawca działał w określony sposób:

• wprowadzając w błąd – poprzez podjęcie ukierunkowanego  działania prowadzącego do wywołania u osoby pokrzywdzonej  przestępstwem oszustwa mylnego wyobrażenia o rzeczywistości – niezgodność między obiektywną rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości pokrzywdzonego;
• wyzyskując błąd – zachodzi wtedy, gdy osoba pokrzywdzona ma już błędne wyobrażenie o rzeczywistości, a sprawca nie wyprowadzając jej z błędu i to wykorzystuje;
• wyzyskując niezdolność do należytego podejmowania przedsiębranego działania – poprzez wykorzystanie braku odpowiedniego rozwoju psychicznego, niedostatecznej socjalizacji osoby, młodego wieku, upośledzenia umysłowego, czy też faktu nadużywania przez daną osobę alkoholu lub środków odurzających.

Jaki jest cel działania sprawcy oszustwa ?

 Aby przypisać odpowiedzialność za przestępstwo oszustwa, konieczne jest wykazanie, że sprawca działał z określonym celu tzn. z określonym od samego początku zamiarem – dążeniem do osiągnięcia korzyści majątkowej. Istotne jest, aby zamiar ten istniał już w chwili podejmowania przestępnego działania.

Nie jest możliwe popełnienie oszustwa nieumyślnie. Co więcej, nie wystarczy także zamiar wynikowy, czyli sytuacja, w której sprawca nie dążył bezpośrednio do popełnienia przestępstwa, ale godził się na jego zaistnienie (wyr. SN z 19 lipca 2007 r., sygn. akt V KK 384/06).

Dla zobrazowania – brak terminowej spłaty pożyczki może być uznany za oszustwo tylko wtedy, gdy już w momencie zaciągania zobowiązania dłużnik nie miał zamiaru go uregulować. Nie każde naruszenie warunków umowy pociąga jednak za sobą odpowiedzialność karną. Kluczowe znaczenie ma analiza okoliczności konkretnej sprawy, przyczyn niewywiązania się z zobowiązania oraz sytuacji dłużnika w chwili jego zawierania.

Kiedy dochodzi do popełniania przestępstwa oszustwa ? 

Przestępstwo oszustwa jest przestępstwem materialnym, oznacza to, że aby można było mówić o jego popełnieniu obligatoryjne jest wystąpienie określonego skutku. W przypadku oszustwa opisanego w art. 286 1  k.k. będzie to niekorzystne rozporządzenie mieniem, które pozostaje w związku z działaniem sprawcy ukierunkowanym na wprowadzenie w błąd w połączeniu z zamiarem popełnienia opisywanego przestępstwa.

Jak bronić się przed oskarżeniem dotyczącym przestępstwa oszustwa ?

Jak wiadomo nie ma jednej „złotej” rady dotyczącej linii obrony w przypadku postawienia zarzutów dotyczących przestępstwa oszustwa opisanego w art. 286 Kodeksu Karnego. Jednak zawsze należy zastanowić się czy można przypisać wytypowanemu przez organy ścigania sprawcy zamiar to znaczy chęć popełnienia przestępstwa oszustwa już w chwili podejmowania przestępnego działania.

Pamiętać jednak należy, że konstrukcja omawianego przestępstwa jest bardzo skomplikowana i często kwestia zamiaru bywa sporna, lub ciężka do jednoznacznego wskazania, dlatego też często niezbędna jest analiza akt, umów czy innych dokumentów, na których prokurator opiera przedstawiony zarzut, dokonana przez profesjonalnego obrońcę w osobie adwokata prawa karnego. 

Kto może odpowiadać za przestępstwo oszustwa ?

Za przestępstwo oszustwa opisane w art. 286 § 1 k.k., oraz  w art. 286 § 2 k.k., może odpowiadać każdy gdyż zalicza się ono do tzw. przestępstw powszechnych. Dlatego też sprawca nie musi się charakteryzować żadnymi wyjątkowymi i zarezerwowanymi dla konkretnej grupy np. zawodowej  cechami, aby można byłoby przypisać mu odpowiedzialność karną za przestępstwo oszustwa

Czym jest oszustwo po kradzieżowe ?

Przestępstwo te opisane jest w art. 286 § 2 k.k. . Jego istota polega na żądaniu korzyści od pokrzywdzonego w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy ( potocznie określa się je jako przestępstwo żądania okupu ) Dotyczy ono zarówno sytuacji gdy sprawca żąda korzyści za rzecz, która sam bezprawnie zabrał, ale także kiedy zrobiła to inna osoba w imieniu której działa, lub kiedy to działa na zlecenie osoby trzeciej. 

Jakie są kary za przestępstwo oszustwa ?

Przestępstwo oszustwa jest przestępstwem z którym wiążą się surowe kary  Popełnienie oszustwa w typie podstawowym opisanym w art. 286 § 1 k.k. grozi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. Pamiętać należy, że Sąd obok kary pozbawienia wolności może wymierzyć również grzywnę, z uwagi na fakt działania sprawcy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Należy również pamiętać, że w przypadku, gdy sprawca osiągnął korzyść majątkową na skutek oszustwa, sąd może orzec o przepadku takiej korzyści. 

Dodać należy także, iż w zakresie przestępstwa oszustwa ustawodawca  przewidział także jego typ kwalifikowany. W tym miejscu należy podnieść, iż , zgodnie z art. 294 § 1 k.k., „jeżeli oszustwa dopuszczono się w stosunku do mienia znacznej wartości, wówczas sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10:” 

Mienie znacznej wartość to mienie, którego wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego – w tym przypadku oszustwa  przekracza 200.000,00 zł (art. 115 § 5 k.k.). 

Zgodnie natomiast z regulacją znajdującą się w art. 294 § 2 k.k. surowszej karze, o które wspomniano we wcześniejszym akapicie podlega także sprawca, który dopuszcza się oszustwa określonego w art. 286 § 1 k.k. w stosunku do dobra o szczególnym znaczeniu dla kultury.

Kiedy następuje przedawnienie karalności za popełnienie przestępstwa oszustwa ?

Zgodnie z obowiązującym prawem przedawnienie karalności za popełnienie przestępstwa oszustwa nastąpi :

• po 5 latach oszustwa stanowiącego wypadek mniejszej wagi (art. 286 § 3 k.k.);
• po 15 latach w typie podstawowym  – art. 286 § 1 k.k. podobnie jak oszustwa w stosunku do mienia znacznej wartości tak samo w przypadku dobra o szczególnym znaczeniu dla kultury

Pamiętać należy, iż jeżeli w sprawie zostało wszczęte postępowanie to do wskazanych powyżej terminów należy dodać 10 lat.

Jakie są rodzaje oszustw ? 

Przestępstwo oszustwa posiada bardzo szeroką definicję, a każdy jego przypadek dotyczy najczęściej bardzo zindywidualizowanych sytuacji wychodzących poza klasyczny schemat przestępstwa, jednak z mojej praktyki  i doświadczenia można wymienić kilka z nich : 

• oszustwo internetowe – dotyczące zakupu sprzedaży na popularnych portalach aukcyjnych takich jak .Alliexpers Allegro, OLX –najczęściej dotyczy wyłudzenia środków pieniężnych od pokrzywdzonego za nieistniejący – lub znacznie odbiegający od opisu towar. 
• oszustwo komputerowe, które opisane zostało w art. 287 k.k. Sprawcę określa się tutaj mianem np. hakera, polega na wypływaniu bez upoważnienia na automatyczne gromadzenie, przetwarzanie lub przekazywanie danych informatycznych, ich zmianę, usunięcie lub wprowadzenie nowego zapisu danych informatycznych.
• oszustwo internetowe na tzw BLIK – jest plagą ostatnich czasów, a nowatorska technologia, niepowtarzalna w skali Europy czy nawet świata z założenia mająca ułatwić transakcje., wykorzystana w odpowiedni sposób prowadzi niejednokrotnie do kradzieży danych – tzw phishingu czy też utraty dorobku całego życia przez pokrzywdzonego 
• phishing – polegający na posługiwaniu się ogólnodostępnymi usługami internetowymi ( tak jak wspomniano powyżej ) zmierzając do wyłudzenia wrażliwych danych osobowych lub finansowych np. numeru karty kredytowej, hasła, loginu, numeru PIN itp.;
• oszustwo nigeryjskie – jest jednym z mniej znanych jednak bardzo skuteczną formą popełniania oszustwa, polegająca na wysyłaniu wiadomości np email w szczególności do ludzi starszych lub nieporadnych mówiących o ogromnych spadkach od krewnych w krajach afrykańskich lub w jakiejś innej odległej części świata, w założeniu prowadzi oni do kradzieży danych osobowych i w konsekwencji wyczyszczenia zasobów finansowych osoby pokrzywdzonej
• oszustwo matrymonialne – jedno z najstarszych i klasycznych form popełniania przestępstwa oszustwa, kiedy to osoba popełniająca ten czyn wykosztuje słabość osoby pokrzywdzonej i chęć zawarcia przez nią znajomości ukierunkowanej na wejście w związek. 
• kradzież tożsamości – tego rodzaju przestępstwo często polega na przesłaniu fałszywej oferty pracy, a w zamian otrzymanie CV danej osoby, kopii jej dokumentów tożsamości, numeru rachunku bankowego, numeru telefonu itp.;
• wyłudzenie kredytowe/pożyczkowe – polegające na zaciągnięciu kredytu czy pożyczki bez zamiaru późniejszej spłaty (często połączone z przedstawieniem sfałszowanego potwierdzenia zatrudnienia i wysokości zarobków);
• oszustwo na wnuczka, na prokuratora, na wnuczka, na dalekiego krewnego kiedy to w błąd wprowadzane są najczęściej osoby starsze lub nieporadne 

Oszustwo z wykorzystaniem AI

W mojej praktyce spotkałem się już kilkukrotnie z wykorzystaniem sztucznej inteligencji zarówno w formie botów czy też form sztucznej inteligencji stworzonych do edytowania video i audio. Są one bardzo trudne do wykrycia w szczególności dla osób starszych, gdyż w tym przypadku telefon dzwoni, a w słuchawce słychać głos osoby najbliżej czy też mamy do czynienia z pojawieniem się jej wizerunku w formie video. Niestety nowoczesne technologie niosą ze sobą także liczne zagrożenia i osoby chcące uniknąć takiego procederu muszą  zachować szczególną ostrożność, gdyż rozpowszechnianie się sztucznej inteligencji będzie prowadziło w konsekwencji do powstania nowych ciężkich do wykrycia form przestępstw.